Hooikoorts - Lees onze praktische uitleg

Hooikoorts is een allergie voor stuifmeel of pollen van bomen, grassen of onkruid. Als je last hebt van hooikoorts en deze pollen inademt, kun je gaan niezen, krijg je een verstopte neus, loopneus of tranende ogen of kun je je moe voelen en last hebben van benauwdheid. De medische term voor hooikoorts is allergische rinitis. Planten geven stuifmeel af in verschillende seizoenen. Dit stuifmeel wordt ook wel pollen genoemd. Dit hoort bij hun voortplantingscyclus. Sommige soorten kunnen hooikoortssymptomen uitlokken, zoals niezen en een verstopte neus.1,2

Hooikoorts duurt meestal een paar weken tot maanden. Het hangt ervan af voor welk soort stuifmeel je allergisch bent en of je op meer dan één plant reageert.2

Hooikoorts is een modern probleem. De aandoening werd meer dan 200 jaar geleden voor het eerst beschreven en kwam geleidelijk aan steeds vaker voor, naarmate de industrie zich ontwikkelde. In de jaren 1950 begon het aantal mensen met allergische klachten echt toe te nemen. En het neemt nog steeds toe over de hele wereld.

Hooikoorts kan ervoor zorgen dat je je ziek en slapjes voelt en kan je dagelijkse leven verstoren. Toch gaan veel mensen er nooit mee naar de dokter. Ze denken dat ze het zelf wel kunnen oplossen, terwijl er goede behandelmogelijkheden zijn.2

We leggen je graag uit wat die behandelopties zijn. In deze blog lees je wat de oorzaken van hooikoorts zijn en hoe je de symptomen kunt herkennen. Verder lees je hoe je arts de diagnose stelt en welke behandelmogelijkheden je samen met je arts kunt kiezen. Het is belangrijk om er op tijd bij te zijn, want allergische rinitis kan ook tot andere gezondheidsproblemen leiden.2

In dit filmpje leggen we uit wat hooikoorts is en wat je eraan kunt doen.

Infographic over de impact van hooikoorts op je leven. Details van de infographic hieronder

Infographic over de impact van hooikoorts op je leven. Details van de infographic hieronder

Hoe vaak komt hooikoorts voor?

 

Hooikoorts treft tot 40% van de mensen in Europa (volgens het onderzoek Allergenic pollen and pollen allergy in Europe3). Het komt vooral voor bij mensen tussen de 5 en 45 jaar, met een piek tussen de 15 en 25 jaar.4 Kinderen moeten meestal ten minste twee pollenseizoenen meemaken voordat hun immuunsysteem reageert, dus de symptomen kunnen voor het eerst optreden bij peuters2, maar meestal in de leeftijd dat ze naar school gaan.5

Wat veroorzaakt pollenallergie of hooikoorts?

 

Hoe weet je of een allergie voor pollen hebt. Hooikoorts wordt veroorzaakt door je eigen immuunsysteem. Normaal beschermt je immuunsysteem je tegen schadelijke stoffen, zoals virussen en bacteriën. Bij een allergie zoals hooikoorts ziet je immuunsysteem onschadelijke pollen aan voor ziekteverwekkers. Je lichaam produceert dan antilichamen genaamd Immunoglobuline E (IgE) en chemische stoffen zoals histamine. Daardoor voel je je ziek en krijgt je klachten die lijken op een verkoudheid, zoals een loopneus of een verstopte neus.6 Het is echter niet besmettelijk.2

De hooikoortsklachten nemen meestal af als het allergieseizoen voorbij is. De timing hangt af van het soort stuifmeel waarvoor je allergisch bent, waar je woont en het weer. Je kunt ook chronische allergische rinitis hebben, zoals allergie voor huisstofmijt of huidschilfers van dieren.2

Welke soorten pollen veroorzaken hooikoorts?

 

Stuifmeel van bomen, gras en onkruid zijn de belangrijkste veroorzakers van hooikoorts. Mensen met hooikoorts hebben last van diverse soorten bomen en grassen. Leer daarom de verschillende bomen en planten herkennen waar jij klachten van krijgt. Dit zijn enkele van de meest voorkomende boosdoeners:7

  • Boompollen: berk, (witte en zwarte) els, hazelaar, eik, beuk, populier, plataan, es, ceder, iep, spar, haagbeuk, kastanje, linde, esdoorn, (grove) den, katwilg, taxus, tamme kastanje
  • Graspollen: kropaar (kattengras), veldbeemdgras (veel gebruikt voor gazons, sportvelden), gewone glanshaver of Frans raaigras, grote vossenstaart, Engels raaigras, zachte dravik, gewoon reukgras, rietzwenkgras, gewoon timotheegras, wilde haver (Avena), gestreepte witbol (Yorkshire mist), rogge, kamgras, straatgras, kweek, maïs, riet
  • Stuifmeel van onkruid: (mel)ganzenvoet, bijvoet, brandnetel, (smalle) weegbree, hondsdraf, veldzuring, klein glaskruid, paardenbloem, ambrosia

Felle, kleurrijke bloemen die insecten gebruiken om hun stuifmeel te verspreiden, veroorzaken meestal geen hooikoorts. Ook van fruitbomen zoals peer of kers krijg je meestal geen klachten.2,8 Lees ons artikel over pollenallergie voor meer informatie.

Pollenkalender

  • Bomen
  • Grassen
  • Onkruiden
Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov
Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov
  • Bomen
  • Grassen
  • Onkruiden
Bron: Pollenieuws

Pollenkalender

  • Bomen
  • Grassen
  • Onkruiden
  Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov
Bron: Pollenieuws

Verschilt hooikoorts per seizoen of regio?

 

Hoe het pollenseizoen eruitziet, hoelang je hooikoorts duurt is afhankelijk van het weer en de plaats waar je woont. Hooikoorts slaat over het algemeen toe in de lente, zomer en herfst, maar in warmere streken kunnen pollen het hele jaar door aanwezig zijn.2 Bomen zijn het eerst aan de beurt, zodra de temperatuur 13°C bereikt.9 Het stuifmeel komt vaak al voordat de bladeren aan de boom zitten.10 Vooral elzen en hazelaars zijn vroege bloeiers. Deze pollen komen al in februari. Vanaf mei is het gras aan de beurt, en later in de zomer het onkruid, zoals weegbree en zuring.4 En als de dagen in de nazomer korter worden, beginnen ambrosia11 en bijvoet.12 Je zult dus helaas moeten wachten tot de winter, wanneer er geen stuifmeel meer in de lucht zit.

Welke invloed heeft het milieu op hooikoorts?

 

Met de klimaatverandering ziet de toekomst er niet goed uit voor mensen met hooikoorts. Door het warmere weer met zachtere winters zullen bomen eerder en meer stuifmeel afgeven. Vorst is nodig om onkruid te laten stoppen met bloeien. Dus een winter zonder vorst betekent meer kans op hooikoortsklachten.2

Warme, droge periodes zorgen voor een grotere hoeveelheid pollen in de lucht. En als het ook nog waait, kan het stuifmeel zich verder verplaatsen. Op winderige dagen kun je dus beter binnenblijven. Regelmatige lichte regen kan de stuifmeelkorrels zwaarder maken, waardoor ze minder door de lucht zweven.4 Maar een flinke stortbui helpt niet. Daardoor worden de stuifmeelkorrels van grassen en onkruid juist verder verspreid.13

Wat zijn de symptomen van hooikoorts?

 

Wat zijn de bijwerkingen van hooikoorts, welke typische hooikoortsklachten zijn er en waarop moet je letten zijn:1,2,4,14,15,16

  • Verstopte neus
  • Loopneus
  • Niezen
  • Jeuk in je neus
  • Postnasale drip (slijm dat langs de achterkant van je keel naar beneden loopt)
  • Rode, jeukende of tranende ogen

Je kunt ook last hebben van:1,2,17,18

  • Hoesten
  • Benauwdheid en piepende ademhaling

    :

    Jouw quiz score

    Vader voetbalt op het gras met zijn jonge zoon en dochter in het zonlicht van de late namiddag

    Hoe wordt hooikoorts vastgesteld?

     

    Meestal vraagt je arts naar je allergiesymptomen, je medische voorgeschiedenis en of er allergische rinitis in je familie voorkomt. De kans is dan groter dat jij ook hooikoorts krijgt. Je krijgt waarschijnlijk een lichamelijk onderzoek en een of meer allergietesten.2

    Houd een allergiedagboek bij en neem dit mee naar elke afspraak met je arts. Noteer wanneer je precies klachten krijgt, hoelang ze duren, of je er medicijnen voor gebruikt en wat volgens jou de oorzaak kan zijn. Als de allergiesymptomen zich meestal binnenshuis voordoen, ben je misschien allergisch voor huisstofmijt, huidschilfers van huisdieren of schimmel. Deze stoffen kunnen namelijk dezelfde klachten veroorzaken. Je arts kan ook andere aandoeningen uitsluiten, zoals een zware verkoudheid.

    Welke testen worden gebruikt om de diagnose hooikoorts te stellen?

     

    Er zijn twee veel voorkomende soorten allergietesten die je arts kunnen helpen bij het stellen van de diagnose. Beide kunnen verschillende allergenen tegelijk controleren:2

    • Huidpriktest: Je krijgt druppels met verschillende soorten stuifmeel op je onderarm (of bovenrug voor jonge kinderen). Als er rode bultjes ontstaan, betekent dat dat je allergisch bent voor dit stuifmeelsoort.
    • Bloedtest: Je moet bloed laten prikken. Dit bloed gaat naar het laboratorium, waar ze onderzoeken of je immuunsysteem antilichamen heeft gemaakt tegen een bepaald soort stuifmeel.

    Wanneer moet je naar een dokter voor hooikoorts?

     

    Vermoed je dat je hooikoorts hebt? Ga dan naar je arts om een diagnose te laten stellen. Ook als je al een diagnose hebt, maar nog steeds veel klachten ervaart, kun je opnieuw naar je huisarts gaan. Het kan zijn dat je arts adviseert je behandelplan te optimaliseren (door bijv. gebruik van oogdruppels toe te voegen) of dat een nieuw behandelplan besproken wordt. Behalve symptomatische medicatie kun je bijvoorbeeld ook in aanmerking komen voor allergie immunotherapie.1,2,6

    Hooikoorts of verkoudheid

     

    De symptomen van hooikoorts en verkoudheid lijken op elkaar. Je hebt bijvoorbeeld last van een loopneus, verstopte neus of niezen of je hebt een vol gevoel in je hoofd. Maar de tijd waarop je er last van hebt is meestal anders.2,4,19 De vraag of hooikoorts besmettelijk is is dan ook nee, hooikoorts is niet besmettelijk maar verkoudheid wel. Dit zijn de verschillen tussen hooikoortsklachten en verkoudheidsklachten:

    Verkoudheidssymptomen:

    • Worden in een paar dagen opgebouwd
    • Duren minder dan twee weken4

    Hooikoortssymptomen:

    • Kunnen plotseling verschijnen
    • Duren meestal enkele weken of maanden per jaar en komen elk jaar terug4

    Lees ons artikel over allergieën en verkoudheid voor meer informatie.

    Zijn bepaalde mensen vatbaarder voor hooikoorts?

     

    Je hebt een grotere kans om hooikoorts te krijgen als andere familieleden het ook hebben, omdat dit een erfelijke aandoening kan zijn. Omgevingsfactoren kunnen het risico ook verhogen, bijvoorbeeld als je ergens woont waar veel luchtvervuiling is of als je op je werk wordt blootgesteld aan allergenen, bijvoorbeeld in de landbouw.2

    Hoe speelt erfelijkheid een rol bij hooikoorts?

     

    Er is een gen dat je huid minder effectief kan maken als natuurlijke barrière tegen (schadelijke) stoffen, volgens onderzoek van de Okayama universiteit in Japan.20 Allergenen kunnen gemakkelijker binnendringen en activeren je immuunsysteem. Dit kan mogelijk de kans op het ontwikkelen van allergische aandoeningen zoals eczeem, hooikoorts en astma verhogen.

    Wat zijn de behandelopties voor hooikoorts?

     

    Er zijn verschillende mogelijkheden om hooikoorts te behandelen. De eerste is natuurlijk het vermijden van pollen waarvoor je allergisch bent. Daarnaast kun je klachten verlichtende medicatie gebruiken. Sommige hooikoortsmedicijnen kun je zelf bij de drogist kopen, voor andere heb je een recept van de huisarts nodig. Zonder medicijnen zouden hooikoortsklachten na 24 uur vanzelf moeten verdwijnen, als je gedurende die tijd geen pollen meer hebt ingeademd.15 Symptomatische medicatie verlicht je klachten na 30 minuten tot een paar uur.21

    Een derde behandeloptie is allergie immunotherapie. Bij deze therapie krijg je elke dag een klein beetje van het stuifmeel waarvoor je allergisch bent, in de vorm van tabletten of injecties. Daarmee train je je immuunsysteem opnieuw, waardoor je lichaam leert om pollen te tolereren.1,6 Overweeg je om immunotherapie te proberen? Bespreek dit dan met je arts.

    De klarify allergie-app

    Houd je hooikoorts onder controle met onze geavanceerde app. Het helpt je om je symptomen te volgen, je triggers te begrijpen en vooruit te plannen voor de pollenverwachting.

    Download gratis

     Iemand kijkt op de klarify app om de pollenniveau’s en de luchtkwaliteit te checken. Beiden kunnen namelijk astma uitlokken.

    Allergenen vermijden: 11 manieren om minder blootgesteld te worden aan pollen

     

    1. Bekijk onze online pollenkalender om te weten wanneer de boom of plant waarvoor jij allergisch bent waarschijnlijk gaat bloeien.
    2. Controleer in het allergieseizoen elke dag de pollenverwachting online of in de klarify app. Dit kan je te helpen bij het plannen van je activiteiten.4
    3. Blijf binnen wanneer er veel pollen in de lucht zijn.4 Ga bij voorkeur 's ochtends naar buiten. Dan is het stuifmeel in de lucht nog redelijk beperkt.
    4. Draag een hoed met een brede rand, een afsluitende zonnebril4 en een mondkapje als je toch naar buiten moet. Dit kan stuifmeel tegenhouden.
    5. Houd ramen en deuren gesloten en lucht je huis alleen als er weinig pollen zijn.4
    6. Overweeg om airconditioning of een luchtreiniger aan te schaffen.
    7. Was je haar voordat je naar bed gaat en laat je kleren buiten je slaapkamer liggen.
    8. Droog tijdens het pollenseizoen de was binnen.4
    9. Smeer vaseline rond je neus zodat stuifmeel blijft plakken.
    10. Ga wandelen aan het strand, als je daar in de buurt woont. Aan de kust zit er minder stuifmeel in de lucht.
    11. Neem waar nodig van tevoren medicatie met antihistamine.21

    Verlichting van hooikoorts met symptomatische medicijnen

     

    Er bestaan verschillende soorten medicijnen die je klachten verlichten:6

    • Antihistaminica blokkeren de werking van histamine, dat veel van je symptomen veroorzaakt. Deze medicijnen zijn vrij verkrijgbaar in de vorm van tabletten, neussprays, crèmes en oogdruppels.1,4
    • Corticosteroïden bootsen een ontstekingsremmend hormoon na dat je lichaam van nature aanmaakt. Deze geneesmiddelen kun je krijgen op recept van je arts. Ze zijn verkrijgbaar in de vorm van neussprays, inhalators, crèmes, lotions of tabletten.1,4
    • Decongestiva kunnen helpen bij een verstopte neus of een loopneus. Je kunt ze krijgen op recept. Ze zijn verkrijgbaar in de vorm van tabletten of neussprays.

    Ook het gebruik van een eenvoudige neusspray met zoutoplossing kan je hooikoortssymptomen verminderen en je helpen om makkelijker te kunnen ademen.1,14

    Bespreek altijd met je arts welke behandeling jij in aanmerking komt en welke vorm het beste bij je past.

    Vrouw gebruikt haar hooikoorts neusspray terwijl ze onderweg is - het hoge aantal pollen veroorzaakt haar allergiesymptomen

    Mogelijke bijwerkingen van symptomatische hooikoortsmedicijnen

     

    Allergiemedicijnen kunnen net als elk geneesmiddel bijwerkingen veroorzaken, dus lees de bijsluiter zorgvuldig en vraag je arts om advies.

    Vroeger konden antihistaminica je slaperig maken, maar bij nieuwe soorten is dat niet meer het geval. Corticosteroïde neussprays kunnen plaatselijke irritatie veroorzaken. En decongestiva kunnen de symptomen juist verergeren als je ze langer dan een paar dagen achter elkaar gebruikt.2,21

    Verlichting van hooikoorts met allergie immunotherapie

     

    Allergie immunotherapie reset het immuunsysteem door het te trainen om pollen te tolereren in plaats van ze als een bedreiging te zien.6

    Er zijn verschillende behandelvormen je arts verteld je er graag meer over.

    Mogelijke bijwerkingen van allergie immunotherapie

     

    Allergie immunotherapie kan milde lokale symptomen veroorzaken, meestal in het begin van de behandeling. Na een paar weken worden die klachten minder. Ernstige allergische reacties zijn zeldzaam maar kunnen wel voorkomen, vooral bij allergie-injecties. Daarom krijg je deze behandeling onder toezicht van je arts.22

    Dokter bespreekt de diagnose hooikoorts van haar patiënt en geeft advies over hoe ze met hooikoorts om kan gaan en welke behandelopties er zijn

    Kan hooikoorts leiden tot andere gezondheidsproblemen?

     

    Hooikoorts kan leiden tot verstopte bijholten, bijholteontsteking en oorinfecties, en tot allergische astma, als je symptomen niet goed onder controle zijn.2,20 Allergische rinitis kan ook een milde plaatselijke reactie geven (meestal in de mond) als je bepaalde verse vruchten, groenten, noten of kruiden eet, hoewel dit niet bij iedereen voorkomt.2

    Wat is het verband tussen hooikoorts en astma?

     

    Kinderen met hooikoorts hebben twee tot zeven keer zoveel kans om astma te ontwikkelen (volgens de studie "Childhood allergic rhinitis predicts asthma incidence and persistence to middle Age" van de universiteit van Melbourne, Australië23). Daarnaast weten we dat ongeveer tachtig procent van de mensen met astma hooikoorts hebben (volgens onderzoek uit New York en ook volgens het Rijnstate ziekenhuis in Arnhem24,25). Dit komt doordat hooikoorts en allergisch astma zich op dezelfde manier ontwikkelen.20

    Waarom zorgt hooikoorts ervoor dat je op bepaalde voedingsmiddelen reageert?

     

    Eiwitten in bepaalde plantaardige voedingsmiddelen lijken op die in sommige pollen. Daardoor kun je ook een allergische reactie krijgen als je deze producten eet. Dit wordt het orale allergiesyndroom (OAS) of het pollenvoedselsyndroom (PFS) genoemd. De symptomen zijn onder andere een jeukende mond, lippen en keel.2

    Je kunt dus hooikoorts krijgen van berkenstuifmeel en ook reageren op appel; of van gras en merken dat je tintelende lippen krijgt van meloen.2 Ga er echter niet vanuit dat het een kruisreactie is, vooral niet bij notenallergie. Het kan namelijk ook een levensbedreigende voedselallergie zijn. Als je deze klachten hebt, ga dan direct naar je arts.

    Samenvatting

     

    Steeds meer mensen over de hele wereld hebben last van hooikoorts. Het is een allergische reactie op stuifmeel van bomen, grassen of onkruid. Symptomen zijn onder andere een verstopte neus, ontstoken slijmvliezen, postnasale drip en tranende, jeukende of rode ogen. In welk seizoen je klachten hebt, verschilt per persoon. Maar meestal stoppen de klachten in de winter, wanneer bomen en planten niet meer in bloei zijn en er dus geen pollen meer in de lucht zitten.2

    Om de diagnose hooikoorts te kunnen stellen, heeft je arts informatie nodig over je symptomen en medische geschiedenis en of het in je familie voorkomt. Waarschijnlijk stelt je arts voor om een allergietest te doen. De behandeling bestaat meestal uit een combinatie van het vermijden van pollen, symptomatische medicatie en mogelijk allergie immunotherapie.1,2

    Hooikoorts kan leiden tot andere gezondheidsproblemen, zoals verstopte bijholten, oorontstekingen en allergische astma.2,20,23,24 Het is dus belangrijk om het snel te behandelen.

    Wij zijn er om je te helpen

     

    Hooikoorts is zo'n bekende aandoening dat je misschien denkt dat je er makkelijk vanaf kunt komen... totdat je het zelf krijgt of iemand in je familie. De impact van hooikoorts op je dagelijkse activiteiten wordt helaas vaak onderschat We hopen dat deze uitgebreide informatie nuttig is geweest. Stuur ons een e-mail als je meer wilt weten. Je kunt ons ook DM'en op Facebook en Instagram.

    Op allesoverallergie.nl maken wij wetenschappelijk onderbouwde informatie over allergie eenvoudig beschikbaar. De kennis die wij hebben opgedaan, delen wij graag met zoveel mogelijk mensen. Zo kunnen wij mensen met allergie waar mogelijk helpen. Om dit goed te kunnen doen, gebruiken wij actuele en betrouwbare informatiebronnen. Onze informatie wordt door gezondheidsprofessionals beoordeeld, voordat wij deze delen. De redactie van allesoverallergie.nl streeft ernaar om altijd nauwkeurig, duidelijk en objectief te communiceren. In dit redactiebeleid staat hoe wij dat doen.

    Laatst medisch beoordeeld op 23 mei 2024

    Behandelmethoden vergelijken? Lees over de mogelijkheden.

    Hooikoorts behandelen?

    Lees verder

    Er zijn meerdere testen die je arts kan doen om de diagnose te stellen.

    Allergie testen?

    Lees verder

    Download de checklist voor de afspraak over je allergieklachten

    Naar je huisarts?

    Lees verder

    Literatuurlijst

    1. Thuisarts. Ik heb hooikoorts. 18 maart 2024. Beschikbaar op:
    https://www.thuisarts.nl/hooikoorts/ik-heb-hooikoorts 

    2. Bousquet J, Khaltaev N, Cruz AA, Denburg J, Fokkens WJ, Togias A, et al; World Health Organization; GA(2)LEN; AllerGen. Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma (ARIA) 2008 update (in collaboration with the World Health Organization, GA(2)LEN and AllerGen). Allergy. 2008 Apr;63 Suppl 86:8-160. doi: 10.1111/j.1398-9995.2007.01620.x.
    https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1398-9995.2007.01620.x

    3. D’Amato G, Cecchi L, Bonini S, Nunes C, Annesi-Maesano I, Behrendt H, Liccardi G, Popov T, Van Cauwenberge P. Allergenic pollen and pollen allergy in Europe. Allergy, 62: 976-990 (2007). doi: 10.1111/j.1398-9995.2007.01393.x
    https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1398-9995.2007.01393.x

    4. Lelie - van der Zande R, Prins H. Tranende ogen, jeuk, loopneus en niezen. Pharmaceutisch Weekblad. 2021, 11 juni.

    5. Allergy & Asthma Network. Allergic March. Retrieved 17 January 2024
    https://allergyasthmanetwork.org/health-a-z/allergic-march/

    6. British Society for Immunology. Allergy briefing. Retrieved 23 Nov 2023. https://www.immunology.org/policy-and-public-affairs/briefings-and-position-statements/allergy

    7. Kleine-Tebbe J., Davies J.M. Grass pollen allergens. In: Akdis C.A., Agache I., editors. Global Atlas of Allergy, Zurich: European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI) 2014. pp. 22–26
    https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/140934/1/GlobalAtlasAllergy.pdf

    8. Asthma and Allergy Foundation of America. Pollen allergy. Retrieved 28 November 2023
    https://aafa.org/allergies/types-of-allergies/pollen-allergy/

    9. Royal Meteorological Society. Met Matters: Pollen levels and weather: Why hay fever suffers need to keep an eye on the weather. Retrieved 2 June 2022.
    https://www.rmets.org/metmatters/pollen-levels-and-weather-why-hay-fever-suffers-need-keep-eye-weather

    10. US Forest Service. Plant Pollination Strategies. Retrieved 17 January 2023
    https://www.fs.usda.gov/managing-land/wildflowers/pollinators/importance#strategies

    11. Brooklyn Botanic Garden. Weed of the month: Ragweed. Retrieved on 6 December 2023 from:
    https://www.bbg.org/article/weed_of_the_month_ragweed

    12. Cristofori A, Bucher E, Rossi M, Cristofolini F, Kofler V, Prosser F, Gottardini E. The late flowering of invasive species contributes to the increase of Artemisia allergenic pollen in autumn: an analysis of 25 years of aerobiological data (1995–2019) in Trentino-Alto Adige (Northern Italy). Aerobiologica 36, pages 669–682 (2020).
    https://link.springer.com/article/10.1007/s10453-020-09663-7

    13. Asthma and Allergy Foundation of America. How does rain affect pollen levels? Retrieved 23 Nov 2023
    https://community.aafa.org/blog/how-does-rain-affect-pollen-levels

    14. World Allergy Organization. Rhinitis - In-Depth Review. Retrieved 25 March 2024 https://worldallergy.org/component/content/article/rhinitis-in-depth-review-sullivan-a-kushnir-nm-updated-2020?catid=16&Itemid=101

    15. Pawankar R, Mori S, Ozu C, Kimura S. Overview on the pathomechanisms of allergic rhinitis. Asia Pac Allergy. 2011 Oct. doi: 10.5415/apallergy.2011.1.3.157. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3206239/

    16. Songu M, Cingi C. Sneeze reflex: facts and fiction. Ther Adv Respir Dis. 2009 Jun;3(3):131-41. doi:10.1177/1753465809340571. Epub 2009 Jul 17. PMID: 19617285
    https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/1753465809340571

    17. National Library of Medicine. MedlinePlus. Allergic asthma. Retrieved 17 January 2024
    https://medlineplus.gov/genetics/condition/allergic-asthma/

    18. Polverino M, Polverino F, Fasolino M, Andò F, Alfieri A, De Blasio. Anatomy and neuro-pathophysiology of the cough reflex arc. Multidiscip Respir Med. July 2012. doi: 10.1186/2049-6958-7-5
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3415124/

    19. Turner RB. 58 - The Common Cold, Mandell, Douglas, and Bennett's Principles and Practice of Infectious Diseases (Eighth Edition). WB Saunders, 2015. Pages 748-752.e2. ISBN 9781455748013. doi.org/10.1016/B978-1-4557-4801-3.00058-8
    https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9781455748013000588

    20. Tsuge M, Ikeda M, Matsumoto N, Yorifuji T, Tsukahara H. Current Insights into Atopic March. Children (Basel). 2021;8(11):1067. Published 2021 Nov 19. doi:10.3390/children8111067
    https://www.mdpi.com/2227-9067/8/11/1067

    21. Antihistamines: American College of Allergy, Asthma & Immunology. Hay fever. Retrieved 17 January 2024
    https://acaai.org/allergies/allergic-conditions/hay-fever/

    22. Roberts G, Pfaar O, Akdis A, Ansotegui IJ, Durham SR, Gerth van Wijk R, Halken S, Larenas-Linnemann D, Pawankar R, Pitsios C, Sheikh A, Worm M, Arasi S, Calderon MA, Cingi C, Dhami S, Fauquert JL, Hamelmann E, Hellings P, Jacobsen L, Know EF, Lin SY, Maggina P, Mösges R, Oude Elberink JNG, Pajno GB, Pastorello EA, Penagos M, Rotiroti G, Schmidt-Weber CB, Timmermans F, Tsilochristou O, Varga E-M, Wilkinson JN, Williams A, Zhang L, Agache I, Angier E, Fernandez-Rivas M, Jutel M, Lau S, van Ree R, Ryan D, Sturm GJ, Muraro A. European Journal of Allergy and Clinical Immunology (EAACI) Guidelines on Allergen Immunotherapy. Allergic rhinoconjunctivitis. 23 September 2017. doi.org/10.1111/all.13317
    https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/all.13317

    23. Burgess JA, Walters EH, Byrnes GB, et al. Childhood allergic rhinitis predicts asthma incidence and persistence to middle age: a longitudinal study. J Allergy Clin Immunol. 2007;120(4):863-869. doi:10.1016/j.jaci.2007.07.020
    https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17825896/

    24. Egan M, Bunyavanich S. Allergic rhinitis: the "Ghost Diagnosis" in patients with asthma. Asthma Res Pract. 2015 Sep 7;1:8. doi: 10.1186/s40733-015-0008-0.
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5142399/

    25. Rijnstate ziekenhuis. Astma Beschikbaar op:
    https://www.rijnstate.nl/astma