Innhold: Gå direkte til..

Allergie bij kinderen

Beoordeeld door deskundigen

Laatste medische review 12/04/24
Meisje zit op het gras met haar moeder, kijkend naar een zonnebloem die ze hebben geplukt uit de tuin op een zonnige zomermiddag

Heeft jouw kind een allergie? Dan is dat best een uitdaging.1,2 Allergieën kunnen ervoor zorgen dat kinderen niet alles kunnen doen wat andere kinderen wél kunnen. Hun veiligheid (doordat ze bijvoorbeeld een anafylactische reactie kunnen krijgen) en gezondheid op de lange termijn hangen af van hoe goed ze met hun allergie omgaan.

Allergie is onvoorspelbaar. Ze kunnen in de loop van de tijd veranderen of erger worden. Als je kind een allergie heeft, loopt het meer kans op het ontwikkelen van andere allergieën.3 Je kind kan ook allergisch astma krijgen.3 Het is dan ook belangrijk dat de diagnose allergie bij kinderen wordt gesteld en dat je weet hoe je dit kunt behandelen.

Als ze hun allergie begrijpen, een allergiebehandelplan hebben en de juiste behandeling krijgen, hoeven ze niet te veel te lijden onder hun allergiesymptomen. In dit artikel staat alles wat je erover moet weten.

Wat is allergie bij kinderen?

Een allergie betekent dat het lichaam van je kind overdreven reageert op onschadelijke stoffen.4 Het immuunsysteem ziet dan pollen, huisstofmijt, voedsel en andere allergietriggers als een bedreiging.4 Kinderen met allergieën reageren vaak op dezelfde manier op triggers zoals virussen (bijvoorbeeld verkoudheid) of bacteriën, wat maakt dat veel allergische symptomen lijken op die van ziektes.

De taak van het immuunsysteem van je kind is om zijn of haar lichaam te verdedigen. Maar het immuunsysteem van een kind met een allergie is overactief en reageert op stoffen die normaal gesproken onschadelijk zijn.4 Ditzelfde geld ook voor volwassenen met allergieklachten. Stoffen die allergieën veroorzaken, worden allergenen genoemd. Het immuunsysteem maakt immunoglobuline E-antilichamen (IgE) aan zodat het vanaf dat moment elk verder contact met dat specifieke allergeen herkent.4 Nu is je kind gesensibiliseerd. Wanneer je kind deze allergietrigger opnieuw tegenkomt, kan het een allergische reactie krijgen.4

Als je kind een allergie heeft, kan dit betekenen dat het minder buiten kan spelen en dat het hebben van huisdieren wellicht geen optie is. Ook in het dagelijks leven kan het hebben van een allergie best pittig zijn. De concentratie van je kind op school kan eronder lijden en het kan invloed hebben op het sociale leven en het mentale welzijn van je kind. En soms kunnen allergieën, vooral voor voedsel en insectensteken, levensbedreigend zijn.

Waarom krijgen kinderen allergieën?

Er zijn theorieën die proberen te verklaren waarom er meer allergieën zijn, vooral in landen in het westen. De gedachte dat een heel schone omgeving de kans op allergieën kan vergroten, is uitgewerkt in wat we de 'oude vriendenhypothese' noemen. Het idee hierachter is dat als we te weinig in contact komen met onschadelijke microben, ons immuunsysteem niet goed leert hoe het moet reageren. Daarnaast wordt overmatig gebruik van antibiotica ook in verband gebracht met de toename van allergieën.4,5 De redenen waarom het ene kind ergens op reageert en het andere niet, is complex en we weten er nog niet alles van. Meer onderzoek is nodig, maar er is een aantal bekende risicofactoren voor het ontwikkelen van allergieën. Dit zijn:

Meisje buiten aan het spelen moet heel hard niezen, waarbij haar paardenstaart omhoog vliegt.

Familiegeschiedenis en genen

Een kind heeft veel meer kans om een allergie te ontwikkelen als zijn vader of moeder ook een allergie heeft:6

  • Het risico is 60-80% als beide ouders een allergie hebben;
  • Het risico is 30-50% als één ouder een allergie heeft;
  • Maar het risico is 12% voor een kind met ouders zonder allergie.

Bij sommige kinderen werkt de natuurlijke barrière van de huid niet zo goed als zou moeten, waardoor allergenen makkelijker de huid kunnen binnendringen. Wetenschappers hebben dit in verband gebracht met een verhoogd risico op het ontwikkelen van atopische dermatitis en allergie.3

Een meisje en jongen spelen samen buiten, en springen tussen de bloesem van de bomen

Leefstijl en andere factoren

Omgevingsrisicofactoren voor het ontwikkelen van een allergie zijn onder andere:6

  • Blootstelling aan roken, in de baarmoeder en daarna
  • Luchtweginfecties bij jonge baby’s
  • Het wonen in stedelijke gebieden, vooral nabij een drukke weg2

Kan voorkomen worden dat kinderen allergieën krijgen?

De mogelijke voordelen van vroege blootstelling aan allergenen zijn een ander onderwerp van discussie.

Blootstelling aan allergenen in de lucht, zoals plantenpollen, huidschilfers van huisdieren of huisstofmijt kan je kind gevoelig maken.6 Dat is de eerste stap op weg naar het ontwikkelen van een allergie. Sommige onderzoekers denken echter dat een vroege blootstelling aan dieren zelfs nuttig kan zijn.7 Kinderen die in huizen wonen met huisdieren blijken een lagere gevoeligheid te hebben, niet alleen voor die dieren, maar ook voor pollen.7 Het hebben van meer huisdieren in huis zou een nóg grotere bescherming kunnen bieden.7 Het lijkt erop dat vroege blootstelling aan bepaalde stoffen de manier waarop het immuunsysteem zich ontwikkelt kan veranderen.

Allergie-experts denken nu dat het introduceren van pinda's en andere voedselallergenen bij baby's vanaf vier maanden het immuunsysteem bepaalde allergenen beter zou kunnen accepteren. Het Voedingscentrum beveelt aan om vanaf 4 maanden te starten met het geven van pindakaas en ei aan baby's om de kans op voedselallergieën te verkleinen 8,9,10,11,30 Overleg altijd met je (consultatiebureau)arts over het introduceren van vaste voeding.

Komt er in de familie allergie voor, dan kun je daar op zich niets aan veranderen. Er zijn echter wel dingen die je kunt doen om het risico op allergie bij je kind te verminderen. Geadviseerd wordt dat aanstaande moeders tijdens de zwangerschap en na de geboorte niet roken en zorgen dat hun kind niet aan sigarettenrook wordt blootgesteld. Het geven van borstvoeding in de eerste vier levensmaanden is aanbevolen, omdat moedermelk het immuunsysteem van het kind versterkt.

Infographic over de allergische mars, die het verloop van het ontstaan van allergieën laat zien, vanaf vroege kindertijd tot volwassenheid.
Infographic over de allergische mars, die het verloop van het ontstaan van allergieën laat zien, vanaf vroege kindertijd tot volwassenheid.

Hoe allergie bij kinderen kan veranderen?

De manier waarop allergieën zich in de loop van de tijd kunnen ontwikkelen, wordt de allergische mars of atopische mars genoemd. Het begint meestal met eczeem of atopische dermatitis en huidirritatie op jonge leeftijd.3 Baby's met eczeem hebben meer kans op allergische reacties op voedsel als ze vaste voeding gaan eten.3 Als ze naar de basisschool gaan kunnen ze tekenen van luchtwegallergie en/of allergisch astma gaan vertonen.3 Het risico op het ontwikkelen van allergieën en allergisch astma is mogelijk hoger bij baby's met ernstig eczeem of atopische dermatitis.3

Eén van de uitdagingen van het leven met een allergie is dat allergietriggers en klachten kunnen blijven veranderen.3 Allergieën voor bepaalde voedingsmiddelen kunnen verdwijnen naarmate kinderen ouder worden.12 Luchtwegallergieën daarentegen kunnen chronische en zelfs levenslange, symptomen veroorzaken.13 Het is belangrijk dat je de allergieklachten van je kind goed in de gaten houdt en eventuele veranderingen of ernstigere klachten bespreekt met je arts, zodat je kind de hulp kan krijgen die het nodig heeft.

null

Vind een Allergiespecialist

Een allergiespecialist kan helpen bij het vaststellen van de diagnose allergie, bepalen waarvoor je kind mogelijk allergisch is en indien nodig een behandeladvies geven.

Wij helpen jou een allergiespecialist in de buurt te vinden.

Let op: een doorverwijzing van de huisarts is nodig. Goed voorbereid naar je afspraak met je huisarts? Deallergie-afspraak checklistkan je hierbij helpen.

Wat zijn veelvoorkomende allergieën bij kinderen?

Voor vrijwel elke stof kun je een allergie ontwikkelen, maar sommige allergieën komen vaker voor dan andere. Dit zijn onder andere:14

  • Luchtwegallergie (buiten): deze staan ook bekend als seizoensallergieën, omdat ze alleen in bepaalde periodes van het jaar voorkomen. Hooikoorts is een allergische reactie op boom-, gras- en onkruidpollen.
  • Luchtwegallergie (binnen): deze staan ook bekend als meerjarige of het hele jaar door voorkomende allergieën. Allergietriggers zijn onder meer de restproducten van huisstofmijten, huidschilfers van huisdieren en schimmels binnenshuis.
  • Voedselallergie: een allergische reactie op voedsel, vooral bij eieren, melk, pinda's, noten, soja, tarwe, schaaldieren en vis.12
  • Allergie voor insectenbeten en -steken: bijen, wespen en andere stekende insecten kunnen met hun gif een allergie bij kinderen veroorzaken. Muggen en andere bijtende insecten injecteren speeksel in de huid waar kinderen op kunnen reageren. Dit speeksel bevat een antistollingsmiddel om het bloed vloeibaar te houden, zodat de mug het bloed makkelijker kan opzuigen. De aanwezigheid van dit antistollingsmiddel in het speeksel kan ervoor zorgen dat het lichaam histamine vrijgeeft, wat leidt tot jeuk, roodheid, en zwelling rond de beet.

Houd een allergiedagboek bij zodat je je arts informatie kunt geven wanneer je kind klachten heeft, en hoe ernstig ze zijn. Dit helpt bij het stellen van de diagnose. Je kunt via deze link de checklist met daarbij een allergiedagboek downloaden om zo scores bijhouden

Allergieklachten bij kinderen

Allergieklachten kunnen van kind tot kind verschillen. Dit zijn de meest voorkomende tekenen en symptomen van een allergische reactie.

Luchtwegallergieklachten

Het inademen van allergenen kan klachten geven die lijken op een verkoudheid. Dit kunnen klachten zijn zoals13:

  • Jeukende, waterige of rode ogen
  • Dichte neus, verstopte neus
  • Jeukende of loopneus
  • Niezen
  • Hoesten15

Hoewel deze allergieën vaak hooikoorts worden genoemd, veroorzaken ze geen koorts.16 

Let op bepaalde signalen die kunnen wijzen op allergieën bij je kind. Als je kind vaak in zijn ogen wrijft of met zijn hand over de neus wrijft, kan dit een indicatie zijn. Dit laatste wordt ook wel de 'allergische groet' genoemd en kan een lijn over de neusbrug veroorzaken.6 

 

Soms kan een luchtwegallergie een reactie in het gezicht, de mond en de keel veroorzaken als je kind bepaald voedsel eet.17,18,19 Dit wordt het orale allergiesyndroom (OAS) of pollenfoodsyndroom (PFS) genoemd. 17,18,19 Sommige eiwitten in pollen kunnen een vergelijkbare structuur hebben als eiwitten in voedsel.17,19 Het immuunsysteem herkent de structuur en veroorzaakt een reactie. Dit is een kruisreactie. Bespreek dit met je arts om erachter te komen wat de symptomen bij jouw kind veroorzaakt.
 

 

Voedselallergieklachten

Voedselallergieklachten kunnen heel snel na het eten van een ‘risico’ voedingsmiddel ontstaan, of het kan een paar uur duren voor ze beginnen. Let goed op deze waarschuwingssignalen 20,21,22:

  • Tintelingen of jeuk in de mond
  • Een verdikte jeukerige uitslag (netelroos) – de huid kan soms rood worden en jeuken, maar is niet dikker geworden
  • Zwelling van het gezicht, de keel of andere delen van het lichaam
  • Moeilijk slikken
  • Piepende ademhaling en/of kortademigheid
  • Duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd
  • Misselijkheid en/of braken
  • Buikpijn en/of diarree

Een voedselallergie is een van de meest voorkomende oorzaken van ernstige allergische reacties bij kinderen.23 Deze reacties worden anafylaxie genoemd.

Insectenallergieklachten

Na een insectenbeet of -steek is het normaal dat je een bult krijgt die rood van kleur is op een lichtere huid, paars of bruin op een donkere huid, en die een paar dagen kan blijven jeuken.24,25,26 Allergische reacties op steken van bijen, wespen en soortgelijke insecten kunnen ook meer wijdverspreide en intensere zwelling en roodheid veroorzaken. Net als voedselallergieën zijn insectensteken een veel voorkomende oorzaak van anafylaxie. 

Wees voorbereid

Anafylaxie is een noodgeval en vereist onmiddellijk medische hulp. Leer de tekenen en symptomen vroeg herkennen zodat je op de juiste manier kunt reageren.

Anafylaxie

Anafylaxie is een plotselinge ernstige allergische reactie. De meest voorkomende triggers zijn voedsel en insectensteken.23 Anafylaxie kan levensbedreigend zijn en vereist onmiddellijke medische hulp.

Door de anafylactische reactie van een kind vroegtijdig te herkennen, kan de ernst ervan worden geminimaliseerd. Dit zijn de meest voorkomende tekenen en symptomen:28

  • Tintelingen of jeuk in de mond
  • Huidreacties zoals netelroos, jeuk, blozen of bleekheid
  • Zwelling van de tong en de keel
  • Een zwakke of snelle pols
  • Piepen en moeilijkheden met ademhalen
  • Misselijkheid, overgeven of diarree
  • Verlaging van de bloeddruk
  • Duizeligheid of flauwvallen

Lees hieronder meer over de behandeling van anafylaxie.

Een meisje dat haar arts een boks geeft na een afspraak over haar allergie.

Het diagnosticeren van een allergie bij een kind

Bezoek aan een arts en het krijgen van een duidelijke diagnose is een belangrijke stap bij het omgaan met allergie bij kinderen. Bij het onderzoeken van een mogelijke allergie zal je arts waarschijnlijk beginnen met vragen naar de familie- en medische geschiedenis van je kind. Wees voorbereid om informatie te geven over wanneer de klachten optreden, hoe ernstig ze zijn en wat de mogelijke oorzaak is. Het is een goed idee om een ​​allergiedagboek over je kind bij te houden zodat je gedetailleerde informatie kan geven over de klachten van je kind.

Je arts kan een huidpriktest of een bloedtest voorstellen. Deze allergietesten helpen artsen bij het stellen van de diagnose.

Hoe kun je omgaan met een allergie bij kinderen?

Als je kind een allergie heeft, dan is het belangrijk om samen met je arts een plan te op te stellen. De precieze details zijn uiteraard afhankelijk van de allergietrigger. Een plan zal echter waarschijnlijk de volgende elementen bevatten:

  • Het zoveel mogelijk vermijden van de allergenen
  • Het vinden van de juiste kortdurende klachtenverlichting
  • Nadenken over het trainen van het immuunsysteem met allergie immunotherapie
  • Het beschermen van kinderen die risico op anafylaxie lopen met een medicijn dat in noodgevallen kan worden gebruikt

Het vermijden van allergenen

Het vermijden van allergenen is een essentieel onderdeel bij het onder controle krijgen van welke allergie dan ook. Geen kind vindt het fijn om te horen dat ze binnen moeten blijven en niet buiten kunnen spelen als er veel pollen zijn, of dat ze geen snacks mogen nemen vanwege een voedselallergie. Het kan ook moeilijk zijn als ze hun knuffelbeer niet mee naar bed mogen nemen omdat huisstofmijten daarvan houden. Het is belangrijk om te kijken wat mogelijk is en samen afspraken te maken.

Je kind kan ook binnen met vriendjes spelen of kiezen voor een moment om buiten te spelen wanneer er minder pollen zijn. Naar school kun je lekkere, gezonde en vooral veilige snacks meegeven. Je kunt ook afspreken de teddybeer regelmatig te wassen volgens de wasvoorschriften, of hem even in de vriezer leggen als de beer niet nat mag worden.

Er zijn ook dingen die je achter de schermen kunt doen, allemaal afhankelijk van de allergie die je kind heeft. Kijk op de pollenvoorspelling, gebruik huisstofmijtbestendige hoezen voor het beddengoed van je kind en vertel mensen in de omgeving van je kind (bv. op school of crèche) over de allergie van je kind. Praat er ook met je kind zelf over.

Een meisje krijgt van haar moeder allergie oogdruppels tegen de jeuk in haar ogen.

Symptomatische klachtenverlichting

Kinderen gebruiken voor hun klachten vaak hetzelfde soort medicatie als volwassenen. Allergiemedicatie voor kinderen kan in allerlei vormen voorkomen, bijvoorbeeld tabletten, vloeistoffen, neussprays en crèmes. Allergiemedicatie kan bestaan uit: antihistaminica, corticosteroïden, leukotrieenreceptorantagonisten en decongestiva. Lees de bijsluiter van deze medicatie altijd aandachtig. Vraag je arts of apotheker om advies. Veel soorten kortdurende zelfzorgmiddelen zijn zonder recept te koop (bijv. bij de drogist) verkrijgbaar, andere zijn alleen op recept.

Je kunt ook middelen zonder medicatie proberen ter ondersteuning van de behandeling. Neussprays op basis van zout water helpen het slijm los te maken en te verdunnen als je kind een verstopte neus heeft.29 Ze kunnen helpen om de allergenen weg te spoelen en kunnen er ook voor zorgen dat kortdurende allergiemedicatie zoals antihistaminica beter werken.29 Probeer jeukende ogen te verzachten met oogdruppels op basis van zoutoplossing of kunstmatige tranen.

Hertrainen van het immuunsysteem met allergie immunotherapie

Het kan moeilijk zijn om de klachten onder controle te houden; in zulke gevallen kan allergie immunotherapie misschien een optie zijn. Deze behandeling is er voor bepaalde allergietriggers zoals pollen-, huisstofmijt- en insectengifallergieën.

Het idee achter allergie immunotherapie is om het immuunsysteem te leren dat de allergietrigger geen bedreiging is. Herhaalde doses van de allergietrigger kunnen helpen om het lichaam van je kind te leren dat het geen overreactie hoeft te geven, maar om contact met de allergietrigger te accepteren.

Het doel is verlichting van de klachten tijdens de behandeling en de behoefte aan allergiemedicatie te verminderen. Zodra het lichaam van je kind gewend begint te raken aan de allergietrigger kan de behoefte aan symptomatische allergiemedicatie verminderen. Het immuunsysteem heeft tijd nodig om dit opnieuw te leren en te onthouden waardoor de behandeling meestal tussen de 3 en 5 jaar duurt.

Allergie immunotherapie is er in twee vormen: als (smelt)tabletten die snel onder de tong oplossen (SLIT) en als injecties onder de huid (SCIT). Welke geschikt is voor je kind hangt van veel dingen af, het type allergie en de leeftijd. Bespreek dit met je arts. Wij kunnen je ook helpen bij het vinden van een allergiespecialist in de buurt.

Spoedbehandeling bij anafylaxie

Ernstige reacties worden het meest door voedselallergie en allergie voor insectensteken veroorzaakt. Anafylaxie kan plotseling optreden waarbij onmiddellijk behandeling nodig is. Als je kind risico loopt op een anafylactische reactie, dan kan een arts een adrenaline auto-injector voorschrijven.

Je kind moet altijd 2 auto-injectors of adrenalinepennen bij zich hebben. Bovendien moet je kind altijd alsnog naar het ziekenhuis, ook al voelt het zich na de eerste injectie beter bij een anafylactische reactie. Dit komt doordat een tweede uitgestelde anafylactische reactie kan optreden.

Oefen met een trainings auto-injector en laat je kind dat ook doen als het oud genoeg is. Het is ook verstandig om je kind een SOS allergie armbandje te laten dragen.

Twee kinderen, een meisje en jongen, lopen hand in hand langs over de hei. Het ziet eruit alsof ze op avontuur zijn.

Samenvatting

Allergie bij kinderen komt door een overactief immuunsysteem, dat verder onschadelijke stoffen probeert te bestrijden. Dit kan allergieklachten veroorzaken. Veel voorkomende allergietriggers bij kinderen zijn pollen, huisstofmijt, schimmels, bepaalde voedingsmiddelen en insectenbeten en -steken. Luchtwegallergieën veroorzaakt door allergietriggers in de lucht veroorzaken meestal een jeukende neus, een loop- of verstopte neus en jeukende, tranende ogen. Voedselallergie kan verschillende spijsverteringsklachten veroorzaken, maar ook huidreacties. Bij kinderen zijn voedselallergie en insectensteekallergie de meest voorkomende oorzaken van anafylaxie, een ernstige allergische reactie.23

Allergieën zie je vaak in families. Het begint meestal met eczeem bij hele jonge kinderen. Daarna kunnen peuters last krijgen van voedselallergie. Als kinderen naar school gaan, kunnen ze hooikoorts of andere allergieën krijgen die de ademhaling beïnvloeden, wat soms leidt tot allergische astma. Dit heet de 'allergische mars'.

Het is belangrijk om de klachten van je kind en de frequentie en ernst ervan met je arts te bespreken. Het helpt bij het stellen van een diagnose en zorgt ervoor dat je kind de beste zorg krijgt voor zijn/haar specifieke allergie, bijvoorbeeld medicatie zoals antihistaminica of het opnieuw trainen van het immuunsysteem met allergie immunotherapie. Door vroegtijdig de oorzaak van het probleem te achterhalen, kun je voorkomen dat je kind onnodig lang met allergische klachten blijft rondlopen.

Je wilt natuurlijk dat je kind gelukkig en gezond is. Je hoeft je geen zorgen te maken dat een allergie dit in de weg staan. Allergieën zien we tegenwoordig steeds meer, dus je bent niet de enige die hiermee te maken heeft. Als je vermoedt dat je kind een allergie heeft, of als de behandeling die je gebruikt niet effectief is, is het een goed idee om hulp te vragen.

De klarify allergie-app

Houd je hooikoorts onder controle met onze geavanceerde app. Het helpt je om je symptomen te volgen, je triggers te begrijpen en vooruit te plannen voor de pollenverwachting.
 

Iemand die buiten naar het beginscherm van de klarify app kijkt. Je kunt de pollenniveaus controleren voor bomen, gras en onkruid

Literatuurlijst

1. Centers for Disease Control and Prevention. Food allergies. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.cdc.gov/healthyschools/foodallergies/index.htm 

2. World Allergy Organization. White book on allergy.
https://www.worldallergy.org/UserFiles/file/WhiteBook2-2013-v8.pdf

3. Tsuge M, et al. Current Insights into Atopic March. Children (Basel). 2021;8(11):1067.
https://www.mdpi.com/2227-9067/8/11/1067 

4. British Society for Immunology. Allergy briefing. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.immunology.org/policy-and-public-affairs/briefings-and-position-statements/allergy

5. Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). Cleaning up the hygiene hypothesis.
https://www.pnas.org/doi/epdf/10.1073/pnas.1700688114

6. Chad Z. Allergies in children. Paediatr Child Health. 2001;6(8):555-566.  
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2805592/

7. Hesselmar B, et al. Pet-keeping in early life reduces the risk of allergy in a dose-dependent fashion. PLoS One. 2018;13(12):e0208472.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6300190/

8. [UK] NHS. Food allergies in babies and young children. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.nhs.uk/conditions/baby/weaning-and-feeding/food-allergies-in-babies-and-young-children/

9. Halken S, et al.; European Academy of Allergy and Clinical Immunology Food Allergy and Anaphylaxis Guidelines Group. EAACI guideline: Preventing the development of food allergy in infants and young children (2020 update). Pediatr Allergy Immunol. 2021 Jul;32(5):843-858.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/pai.13496

10. Togias A, et al. Addendum guidelines for the prevention of peanut allergy in the United States: Report of the National Institute of Allergy and Infectious Diseases–sponsored expert panel. World Allergy Organ J. 2017;10(1):1.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5217343/

11. [CA] Food Allergy Canada. Early introduction. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://foodallergycanada.ca/living-with-allergies/ongoing-allergy-management/parents-and-caregivers/early-introduction/

12. Boyce JA, et al. Guidelines for the diagnosis and management of food allergy in the United States: report of the NIAID-sponsored expert panel. J Allergy Clin Immunol. 2010;126(6 Suppl):S1-S58.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21134576/

13. Bousquet J, et al. Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma (ARIA) 2008 update (in collaboration with the World Health Organization, GA(2)LEN and AllerGen). Allergy. 2008;63 Suppl 86:8-160.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18331513

14. American College of Allergy, Asthma & Immunology. Allergies in children. Symptoms and treatment. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://acaai.org/allergies/allergies-101/who-gets-allergies/children/

15. Meltzer EO. Allergic Rhinitis: Burden of Illness, Quality of Life, Comorbidities, and Control, Immunology and Allergy Clinics of North America. 2016;36(2):235-248. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0889856115001137?via%3Dihub

16. Mayo Clinic. Cold or allergy: which is it? Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/common-cold/expert-answers/common-cold/faq-20057857

17. Popescu FD. Cross-reactivity between aeroallergens and food allergens. World J Methodol. 2015;5(2):31-50.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4482820/

18. Carlson G, et al. Pollen food allergy syndrome (PFAS): A review of current available literature. Ann Allergy Asthma Immunol. 2019;123(4):359-365.
https://www.annallergy.org/article/S1081-1206(19)30540-X/pdf

19. American Academy of Allergy, Asthma & Immunology. Oral allergy syndrome. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.aaaai.org/Tools-for-the-Public/Conditions-Library/Allergies/Oral-allergy-syndrome-(OAS)

20. NHS. Food Allergies. Symptoms. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/nutritional/food-allergy#symptoms-of-a-food-allergy

21. American College of Allergy, Asthma & Immunology. Food Allergy. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://acaai.org/allergies/types/food-allergy

22. Government of Canada. Food allergies. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.canada.ca/en/health-canada/services/food-allergies-intolerances/food-allergies.html

23. American Academy of Allergy, Asthma & Immunology. Anaphylaxis: a 2020 parameter update.
https://www.aaaai.org/Aaaai/media/Media-Library-PDFs/Professional%20Education/Podcasts/Anaphylaxis-2020-grade-document.pdf

24. British Association of Dermatologists. Skin diversity erythema description guidance.
https://cdn.bad.org.uk/uploads/2022/02/29200007/Skin-diversity-descriptors-erythema-redness-guidance.pdf

25. European Centre for Allergy Research Foundation. Insect venom allergy. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.ecarf.org/en/information-portal/allergies-overview/insect-venom-allergy/

26. Asthma and Allergy Foundation of America. Insect allergies. Geraadpleegd 2 juni 2023.
https://www.aafa.org/insect-allergy/

27. Cheng A. Emergency treatment of anaphylaxis in infants and children. Paediatr Child Health. 2011;16(1):35-40.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3043023/ 

28. Cardona V, et al. World Allergy Organization Anaphylaxis Guidance 2020. World Allergy Organization. 2020;13(10):100472.
https://www.worldallergyorganizationjournal.org/article/S1939-4551(20)30375-6/fulltext

29. Santoro E, et al. The role of saline nasal sprays or drops in nasal hygiene: a review of the evidence and clinical perspectives*. Rhinology Online. 2021;4:1-16. https://www.rhinologyonline.org/Rhinology_online_issues/manuscript_102.pdf

30. Voedingscentrum, geraadpleegd op 1 maart 2024
https://www.voedingscentrum.nl/professionals/zwangerschap-en-kindervoeding/jgz-professionals/eten-en-drinken-0-4-jaar/introductie-van-bijvoeding.aspx