Wat is anafylaxie?

Een allergische reactie begint meestal bij de plek waar je in contact komt met het allergeen. Bij hooikoorts merk je dat bijvoorbeeld aan je neus of ogen. Maar bij anafylaxie verspreidt de reactie zich snel door je hele lichaam.

Zowel hooikoorts als anafylaxie ontstaan door hetzelfde mechanisme. In beide gevallen spelen IgE-antistoffen een rol.¹⁹

Allergische reacties beginnen vaak in cellen van je huid of slijmvliezen, bijvoorbeeld in je neus, longen of darmen. De klachten blijven dan meestal beperkt tot dat deel van je lichaam. Histamine veroorzaakt bijvoorbeeld jeuk, een loopneus of maagklachten.¹⁵

Bij anafylaxie reageert je afweersysteem sterker. Het schakelt extra witte bloedcellen in, zoals basofielen, die nog meer histamine en stoffen zoals leukotriënen vrijmaken.²⁰ Daardoor wordt de reactie heftiger en kan deze zich uitbreiden naar je hart- en vaatstelsel en je longen. Dat veroorzaakt de heftige klachten die we eerder beschreven.

Een ernstige allergische reactie zoals anafylaxie kan opeens beginnen. De snelheid waarmee de klachten opkomen, hangt af van de oorzaak. Meestal gebeurt dat snel, maar soms pas uren later.⁸

De klachten beginnen meestal binnen vijf tot dertig minuten na contact met de trigger, maar soms pas na één tot twee uur.⁵

Er is één uitzondering op de snelle klachten bij anafylaxie: het alpha-gal-syndroom.²¹ Dit is een zeldzame allergie voor rood vlees, zoals rund, lam of varken. Deze allergie ontstaat na een tekenbeet. De teek brengt een bepaalde stof in je lichaam, waardoor je overgevoelig kunt worden. Als je daarna rood vlees eet, kun je een allergische reactie krijgen. Die begint meestal pas vier tot acht uur na het eten. Ook anafylaxie kan dan optreden.²¹

De behandeling van anafylaxie met adrenaline is het snelst en meest effectief. Adrenaline vermindert zwelling, opent de luchtwegen en helpt de bloeddruk te herstellen.⁶ Antihistaminica werken te langzaam en zijn niet krachtig genoeg voor dit soort ernstige reacties.⁶

Je krijgt adrenaline op recept, meestal als adrenaline auto-injector voor noodgevallen. Soms is één dosis niet genoeg. Daarom is het belangrijk om altijd twee injectors bij je te hebben.^6,7

Na gebruik van de auto-injector moet je direct naar het ziekenhuis. Geschat wordt dat bij 0.5% tot 20% van de mensen met een anafylactische reactie de klachten tot 72 uur later kunnen terugkeren, met een gemiddelde tijd van 19 uur.^{4,7, 8} Dat heet bifasische anafylaxie, een terugkeer van anafylactische symptomen nadat de eerste symptomen zijn verdwenen zonder dat je opnieuw in contact bent geweest met het allergeen dat de eerste reactie veroorzaakte. Je hebt ook dan weer direct medische hulp nodig.^4,5,8

Soms houden de klachten van anafylaxie langer aan. Dit wordt langdurige anafylaxie genoemd. In zulke gevallen is vaak een langere opname in het ziekenhuis nodig.⁵ In sommige landen leidt anafylaxie zelfs tot 0,26% van alle ziekenhuisopnames.

Een auto-injector gebruiken lijkt misschien spannend, vooral als je het zelf moet doen. Toch is het veiliger dan je denkt. Met goede uitleg en oefening weet je wat je moet doen als het nodig is.

De naald van een auto-injector is kleiner dan die van een griepprik. Je arts laat je zien hoe het werkt. Oefen met een trainerpen en betrek ook je gezin, zodat zij kunnen helpen.

Vraag op school wie de injectie kan toedienen als je kind daar een reactie krijgt. Vraag dit ook aan andere volwassenen die op je kind passen.

Oudere kinderen kunnen de adrenalinepen zelf dragen en gebruiken. Maar ze hebben nog begeleiding nodig. Ernstige reacties op voedsel komen het vaakst voor bij tieners en jongvolwassenen. In die leeftijd lijken risico’s nemen en erbij horen vaak belangrijk.

Een simpele tip: zoek een handige tas waar de adrenalinepen goed in past. Liefst eentje die geïsoleerd is, want adrenaline moet op kamertemperatuur blijven.

Een auto-injector is maar beperkt houdbaar. Houd de vervaldatum goed in de gaten en vraag op tijd een nieuw recept aan bij je huisarts.

Sommige allergieën geven een hoger risico op anafylaxie dan andere. Kinderen reageren vaak op voedsel ^{2, 9}of insectensteken. Bij volwassenen gaat het meestal om medicijnen of insectengif, dat is ook de meest voorkomende oorzaak.¹⁰ Zelfs een klein beetje van een trigger kan al klachten geven.

Anafylaxie kan door verschillende dingen worden veroorzaakt. Dit zijn de meest voorkomende triggers:

Voedingsmiddelen: voedsel is de meest voorkomende oorzaak van anafylaxie bij kinderen.² Bij ouderen gaat het vaker om medicijnen.² Op voedselverpakkingen staan 14 verplichte allergenen. Voor kinderen zijn kippenei, koemelk, tarwe en pinda de grootste triggers. Bij volwassenen verschillen de oorzaken, maar vaak gaat het om pinda’s, noten, sesamzaad, tarwe en schaal- of schelpdieren. Ook sommige plantaardige producten, zoals appels of noten, kunnen klachten geven.

Insectengif: in Europa krijgt tot 7,5% van de mensen die zijn gestoken een anafylactische reactie.³ Volwassenen lopen drie keer zoveel risico als kinderen.³ Voorbeelden zijn steken van bijen, wespen, hoornaars en andere stekende insecten.

Medicijnen: in Europa zijn NSAID’s (zoals ibuprofen) de op één na meest voorkomende oorzaak van allergische reacties op medicijnen, na opioïden. Ibuprofen geeft de meeste klachten binnen deze groep.¹¹ Ook penicilline en andere antibiotica, spierverslappers bij narcose, insuline en allergie immunotherapie kunnen reacties geven. Daarom worden deze medicijnen altijd toegediend met goedkeuren en onder toezicht van een arts.

Latex: komt voor in onder andere medische handschoenen, hulpmiddelen, elastiekjes, ballonnen en condooms.

Bij veel blootstelling wordt het risico op een reactie groter, maar soms is één kleine hoeveelheid al genoeg.