Astma bij kinderen

Astma is de meest voorkomende chronische aandoening bij kinderen.^1,2 Vaak gaat astma samen met andere aandoeningen. Zo heeft tot 81% van de mensen met astma ook last van een luchtwegallergie, zoals hooikoorts of huisstofmijtallergie.²⁵ Bij mensen die een luchtwegallergie hebben, is het risico op het ontwikkelen van astma wel tot 7 keer hoger. ⁴ Astma en luchtwegallergie gaan dus vaak samen. Erfelijkheid speelt daarbij ook een rol.² Als je zelf astma of een allergie hebt, is de kans groter dat je kind hier ook mee te maken krijgt. ⁵ Astma kan op elke leeftijd ontstaan, maar begint meestal in de kinderjaren². Een goede diagnose stellen is tot je kind een jaar of 6 is vrij lastig. Tot die tijd hebben kinderen meestal regelmatig verkoudheidsklachten, die kunnen lijken op astmaklachten.²⁶ 

Als je kind astma heeft kan hij of zij een astma-aanval krijgen. Dit kan voor je kind, en ook voor jou, best eng zijn. Je kind kan misschien niet goed onder woorden brengen wat hij of zij voelt. Daarom is het goed om meer te weten over astma bij kinderen. We vertellen je meer over de klachten, oorzaken en behandelopties voor kinderen met astma. Zo kun jij je kind zo goed mogelijk helpen.

Kinderen met astma hebben overgevoelige luchtwegen die gemakkelijk geïrriteerd raken.⁶ Hun bronchiën (vertakkingen van de longen) kunnen opzwellen en verstopt raken met slijm. Ook borstspieren kunnen verkrampen. Dat leidt allemaal tot ademhalingsmoeilijkheden.⁶ Kinderen zijn over het algemeen ook regelmatig verkouden⁷, de klachten daarbij kunnen lijken op astma of allergieën. Het kan dus soms lastig zijn de oorzaak aan te wijzen. Het verschil is dat een verkoudheid vanzelf weer over gaat, astma is daarentegen vaak blijvend.

Astmaklachten bij kinderen beïnvloeden de onderste luchtwegen (luchtpijp en longen). Dit kan leiden tot de volgende klachten:^8,9

• Hoesten: kinderen kunnen er moeilijker door slapen en bij het opstaan worden ze hoestend wakker.
• Piepende ademhaling³¹: dit typische fluitende geluid ontstaat meestal bij het uitademen.
• Moeilijkheden met ademhalen: de huid in de nek kan aanspannen of de schouders gaan omhoog omdat ze moeite hebben om op adem te komen. Ook kan je kind last hebben van een snelle ademhaling.
• Beklemmend/drukkend gevoel op de borst: kinderen kunnen dit gevoel vaak niet goed beschrijven. Ze zeggen vaak dat ze buikpijn hebben.

Hoe jouw kind astma ervaart, hangt ook af van de leeftijd.² Factoren die een astma-aanval kunnen uitlokken (‘triggers’) kunnen veranderen. De manier waarop allergieën en astmaklachten bij jonge kinderen beginnen en zich verder ontwikkelen staat bekend als de ‘allergische mars’.^3,33

Astma bij oudere kinderen (7-11 jaar)²

Bij kinderen die op deze leeftijd astmaklachten ontwikkelen, zijn de klachten eerder gerelateerd aan een allergie dan aan een virus. Het kan zijn dat je kind normaal gesproken weinig klachten heeft, maar een astma-aanval krijgt als hij of zij in aanraking komt met een trigger. Kinderen hebben op deze leeftijd vaak veel lichaamsbeweging. Ze zitten bijvoorbeeld op een sport en rennen met vriendjes en vriendinnetjes rond, en spelen intensieve spelletjes. Als je kind de interesse in zulke fysieke activiteiten verliest, kan dat een teken zijn dat je kind last heeft van astma. Je kind moet bij lichamelijke inspanning dan bijvoorbeeld al snel hoesten of voelt zich benauwd²⁶. Hierdoor wil hij of zijn misschien niet meer meedoen aan een activiteit.

Astma tijdens de adolescentie (12-18 jaar)²

Tot deze leeftijd is het risico op astma hoger voor jongens. In de puberteit verdwijnt dit verschil. Meer meisjes dan jongens krijgen dan last van astma. Behalve een piepende ademhaling en hoesten kunnen tieners ook een benauwd gevoel op de borst krijgen. Vaak vinden ze het niet ‘cool’ om een ​​inhalator te gebruiken. En dus doen ze het niet, of niet op de juiste manier. Hierdoor kunnen de astmaklachten erger worden. Dit kan weer invloed hebben op hun schoolprestaties en sociale leven.

Het is gebruikelijk dat de klachten in de pubertijd wisselend zijn. De klachten kunnen bijvoorbeeld tijdelijk afnemen en op latere leeftijd weer toenemen.^2,5

Als astma uitgelokt wordt door allergenen zoals huisstofmijt, boompollen, graspollen en onkruidpollen, huidschilfers van huisdieren of schimmels²⁶, dan spreken we van allergisch astma. Deze allergenen zijn de meest voorkomende oorzaken van allergisch astma bij kinderen.⁶ De luchtwegen van je kind kunnen bij allergische rinitis ontstoken raken. Je kind kan dan bijvoorbeeld last krijgen van benauwdheidsklachten en van een verstopte neus.³¹ 

Luchtweginfecties zijn een andere belangrijke astmatrigger. Ook tabaksrook,¹⁰ uitlaatgassen¹⁰ en sterke geuren (zelfs lekkere luchtjes zoals parfum) kunnen een astma-aanval veroorzaken.^11,26 Dat geldt ook voor koude lucht en andere dingen die het ademhalingspatroon van je kind kunnen verstoren, zoals lichaamsbeweging.³² Zelfs harder lachen en huilen dan normaal kan hiervoor zorgen.¹¹ Soms is er geen direct voor de hand liggende reden voor astma bij kinderen.

Een astma-aanval kan langzaam over meerdere dagen klachten geven of vrij plotseling komen opzetten. Het kan soms zelfs levensbedreigend zijn. Bij een astma-aanval kan je kind lusteloos en onrustig zijn, het praat of eet misschien minder omdat het moeite heeft om op adem te komen. Als je kind een astma-inhalator heeft, gebruikt het die waarschijnlijk vaker dan normaal, maar het helpt dan onvoldoende.⁸

Kinderen kunnen in paniek raken als ze een astma-aanval krijgen. Daardoor kunnen de klachten verergeren.¹¹ Het is dan belangrijk dat je kalm blijft om je kind zo goed mogelijk te kunnen helpen.¹¹ Overtuig je kind dat het rechtop moet zitten en probeer opnieuw een paar pufjes van de inhalator te geven.^8,12 Bij een zeer ernstige aanval kun je het beste 112 bellen.^8,12

Het stellen van een diagnose kun je vergelijken met het maken van een puzzel. De arts van je kind heeft daar veel verschillende informatie voor nodig. Denk vóór je afspraak met de arts al na over de volgende vragen:

• Komt allergie of astma in de familie voor?²
• Is er een bepaald patroon te ontdekken in de klachten van je kind?
• Heeft je kind andere allergieën of symptomen die op een allergie kunnen duiden?
• Gebruikt je kind medicijnen?
• Wordt je kind regelmatig blootgesteld aan passief roken, veel luchtvervuiling, vocht of schimmel?^6,10,11
• Is je kind veel te vroeg geboren (met 23-27 weken)²⁶, had het een laag geboortegewicht of is het via een keizersnede geboren?²

Het kan zijn dat je arts het nodig vindt om een aantal testen bij je kind te doen. Dat kunnen allergietesten zijn, of een test voor astma, of zelfs voor beiden.

Peuters en jongere kinderen testen op astma is lastig. Ze moeten daarvoor meestal op een gecontroleerde manier in een machine kunnen blazen.^2,13 In plaats daarvan kan je arts ook een inhalator (puffer) voorschrijven om te zien of dit de astmaklachten verlicht.¹³ Als de arts besluit een test te (laten) doen, kan het om de volgende opties gaan:¹³

• Ademtest of longfunctietest: dit heet officieel ‘spirometrie’.²⁷ Een computer meet hoe snel je kind in een buis kan blazen en hoeveel lucht het in de longen kan vasthouden.¹³ Interessant feitje: het is een test die ook bij astronauten wordt gebruikt.¹⁴ Bijvoorbeeld om hun longfunctie tijdens gewichtsloosheid in de gaten te houden.
• Piekstroomtest: deze test meet hoe snel je kind kan uitademen.¹³ Hiervoor wordt een draagbaar apparaat gebruikt dat je mee naar huis kunt nemen.^15,28 Kinderen moeten de piekstroommeter een paar weken gebruiken zodat een goed beeld van hun klachten ontstaat.^13,15 Het helpt daarmee ook om jou als ouder inzicht te geven in de astmaklachten van je kind.¹⁵
• FeNO-test: hiermee wordt de hoeveelheid stikstofmonoxide in de adem van je kind gecontroleerd. Hieraan kan een arts afleiden of er sprake is van een ontsteking in de luchtwegen.¹³ Het geeft ook een indicatie of eventuele medicatie goed aanslaat.¹⁶ FeNO is een afkorting voor de Engelstalige benaming ‘fraction exhaled nitric oxide’.²⁹

Is vastgesteld dat je kind astma heeft, dan is de volgende stap het maken van een astma-actieplan. Jij en je arts zullen dit samen doen. Betrek je kind erbij als het daar oud genoeg voor is. Het is goed als je kind hiervan op de hoogte is. Zo kan je kind bij iedereen die voor hem of haar zorgt (zoals leraren en ouders van vriendjes) kan aangeven wat er moet gebeuren bij klachten.¹⁸

Het doel van het astma-actieplan is om alle informatie die je nodig hebt op één plek te hebben. Meestal staat er in het volgende in:¹⁸

• De dagelijkse klachten van je kind en hoe een astma-aanval eruitziet.
• Welke medicatie je kind wanneer gebruikt.
• Hoe het moet reageren op bepaalde signalen (bijvoorbeeld voortekenen van een aanval).
• Hoe astmatriggers, inclusief allergenen en bepaalde situaties, vermeden kunnen worden.

Neem het astma-actieplan mee naar medische afspraken om er zeker van te zijn dat het altijd up-to-date is.¹⁸ 

1. Deel het astma-actieplan van je kind met het kinderdagverblijf, de kinderopvang of school. Geef het ook aan familieleden en de ouders van vriendjes en vriendinnetjes van je kind.¹⁸
2. Leer hoe je de piekstroommeter kunt gebruiken om astma-aanvallen te helpen voorkomen. De ademhaling van je kind kan namelijk in orde lijken, zelfs als de longfunctie verslechtert.¹⁵
3. Bedenk hoe je je kind zijn of haar astma gaat uitleggen. Doe dit in eenvoudige taal en gebruik eventueel wat speelgoed als hulpmiddel.
4. Maak een stickerkaart zodat jongere kinderen weten wanneer ze hun medicijnen moeten innemen. Bij oudere kinderen kun je herinneringen in de telefoon (laten) zetten.¹⁸
5. Tieners staan ​​mogelijk meer open voor advies van volwassenen die niet hun ouders zijn. Moedig ze aan om met hun arts of astmaverpleegkundige te praten. Los daarvan is het belangrijk dat ze begrijpen dat sigarettenrook, vapen, alcohol en recreatieve drugs hun astmaklachten kunnen verergeren.¹⁹
6. Je kunt, in overleg met je arts, ervoor kiezen om je kind een griepprik te laten geven. Dat kan het immuunsysteem van je kind tijdens de winter een boost geven, en de kans verkleinen op griep met een luchtweginfectie. Een luchtweginfectie kan namelijk een trigger voor astma zijn. 

De soort astmamedicatie en de doseringen variëren afhankelijk van de leeftijd van je kind én of het milde, matige of ernstig astma heeft.²⁰ Geef kinderen nooit medicatie die voor volwassenen is bedoeld. En lees altijd eerst goed de bijsluiter door. Inhalatoren (puffers) zijn vanaf een bepaalde leeftijd ook een optie. Voor erg jonge kinderen bestaat een speciale variant die makkelijker te gebruiken is. Raadpleeg je arts om de verschillende opties te bespreken.

Dit apparaatje lijkt op een soort spuitbusje. Je kind moet er een zogeheten ‘voorzetkamer’ bij gebruiken. Dat is een plastic buis met aan de ene kant een opening waar de verstuiver op past, en op de andere een opening om door te ademen. Voor erg jonge kinderen zijn er voorzetkamers die over de neus en mond passen. Een verstuiver wordt ook wel dosis-aërosol genoemd.³⁰ 

Bij een inhalator met poeder moet je kind vrij hard inademen. Daarom zijn ze alleen geschikt voor kinderen vanaf een jaar of 10. Het voordeel van dit type inhalator is dat er geen voorzetkamer nodig is. Hierdoor is de inhalator ook makkelijk mee te nemen.³⁰

Wil je graag meer informatie over hoe je een inhalator gebruikt? Dan kun je bij het LAN (Long Alliantie Nederland) terecht. Op de website van het LAN vind je veel informatie over het gebruik van verschillende inhalatoren, neusmedicatie en vernevelaars. Je vindt hier een gebruiksaanwijzing per merk inhalator, vaak ook verduidelijkt met een video. Handig om te raadplegen wanneer je kind een inhalator voorgeschreven heeft gekregen. Of als je nog eens wilt checken of je de inhalator nog steeds op de juiste manier gebruikt.

Astmamedicatie wordt vaak in bepaalde combinaties gebruikt. Corticosteroïden om ontstekingen te verminderen²⁰ (dit kan ook de symptomen bij hooikoorts verminderen)²² en bèta-2-agonisten om de luchtwegspieren te ontspannen worden veel gebruikt.²⁰ Leukotriëenantagonisten kunnen ook de ademhalingsproblemen aanpakken die door allergische reacties worden veroorzaakt.²²

Welke medicatie je kind ook gebruikt, volg altijd precies het advies van je arts op. Lees en bewaar ook de bijsluiter. Medicatie moet ook altijd veilig buiten het bereik van kleine kinderen, voor wie het niet bedoeld is, bewaard worden. Zorg ervoor dat de inhalator altijd op dezelfde vaste plek ligt waar jouw kind bij kan en geef er altijd eentje mee voor onderweg. Zorg er ook voor dat je weet hoe lang de inhalator van je kind meegaat en schrijf eventueel in je agenda op waanneer je kind een nieuwe nodig heeft.

Als de diagnose allergisch astma is, is het verstandig te proberen de allergieklachten zoveel mogelijk onder controle te krijgen. Het tot een minimum beperken van contact met de allergenen waar je kind op reageert, valt onder het astma-actieplan. Dit wordt ook wel saneren genoemd. Je arts kan je ook vertellen welke allergiemedicatie geschikt is voor je kind om klachten zoals allergische rinitis onder controle te houden. Dat kunnen bijvoorbeeld antihistaminica of corticosteroïden zijn. Ook kun je allergie immunotherapie bij je kind overwegen.^23,24

Antihistaminica en corticosteroïden kunnen bij een allergische reactie de klachten verlichten. Allergie immunotherapie is erop gericht om die reactie van het immuunsysteem te veranderen. Door steeds kleine beetjes te geven van de allergietrigger (het stofje waar je kind op reageert) kan het lichaam leren dat het geen vijandige stof is. Dan hoeft het lichaam er ook niet meer allergisch op te reageren. Het doel van de behandeling is dus het opnieuw trainen van het immuunsysteem.  

Astma bij kinderen is een luchtwegaandoening. Het kan worden veroorzaakt door allergieën en komt vaak in de familie voor.² Veelvoorkomende astmaklachten zijn onder andere aanhoudend hoesten, piepende ademhaling, moeite met ademhalen³², benauwdheid op de borst en een vol of verstopt gevoel (een medisch woord hiervoor is congestie).⁸

Er zijn verschillende astma- en allergietesten die bij kinderen kunnen worden gebruikt. Heeft je kind astma, dan maken jij en je arts – en je kind, als het oud genoeg is – een astma-actieplan.¹⁸ Dit helpt om jou, en iedereen die voor je kind zorgt, bij het onder controle houden van de astmaklachten. Het kan zijn dat je kind ook een astma-inhalator nodig heeft.²⁰ Zijn allergieën een trigger voor de astma van je kind, dan kan je arts ook bepaalde medicatie voorstellen om de klachten te verlichten. Dit kunnen bijvoorbeeld antihistaminica of corticosteroïden zijn.^23,24 Je kunt ook de optie van allergie immunotherapie met je arts bespreken. Deze therapie heeft als doel het immuunsysteem opnieuw te trainen, waardoor het niet meer overdreven reageert op bepaalde triggers.^23,24

Laatste medische review 22 september 2023