Behandeling van bijen- en wespensteken: Wat moet je doen?

Wat moet je doen als je bent gestoken door een bij of een wesp? Het hangt ervan af hoe je erop reageert. Bij lichte tot matige pijn en zwelling is een bezoekje aan de huisarts niet nodig. Je kunt de plek koelen met ijs of een coldpack en tegen de jeuk kun je een middeltje van de drogist gebruiken, zoals menthol strooipoeder of een crème. Bij een heftige zwelling kun je een tablet met antihistamine nemen. Bij een ernstige allergische reactie (anafylactische reactie) is direct een behandeling met adrenaline nodig.²

Hoe vervelend ook, er is bijna geen ontkomen aan. Volgens Pools onderzoek wordt bijna 95% van alle mensen in ieder geval één keer in zijn leven gestoken door een bij, wesp, hommel, hoornaar of andere vervelende steker. Zo’n 5% tot 15% krijgt een plaatselijke allergische reactie met hevige zwelling en 3% tot 9% krijgt een ernstige allergische reactie (anafylaxie).¹ 

Een beetje pijn, roodheid en zwelling is normaal als je bent gestoken. Maar als je allergisch bent voor het gif van insecten dan reageert je lichaam heftiger op een steek. Ook kunnen de symptomen zich uitbreiden.² Het hangt er onder meer vanaf hoeveel gif er bij de steek is vrijgekomen. Ook de plek waar je bent gestoken speelt mee. Een steek in je neus, lippen of handpalmen is vaak pijnlijker dan een steek in een arm of been.³ Wespen kunnen meerdere keren steken en zijn bovendien vaak agressiever. Bijen zijn wat vriendelijker en steken over het algemeen alleen als ze zich bedreigd voelen. Als ze je steken blijft de angel in je huid zitten waardoor ze niet vaker dan een keer kunnen toeslaan.⁴

Lees verder voor adviezen waarmee je de kans verkleint dat jij (of je kind) wordt gestoken, wat je zelf kunt doen als je bent gestoken en wanneer je medische hulp moet inschakelen. Als je allergisch bent is het verstandig om altijd twee adrenalinepennen¹⁷ bij je te hebben. Wil je definitief van je allergie voor insectengif verlost worden, dan is allergie immunotherapie een mogelijkheid.

Als je een ernstige allergische reactie (anafylactische reactie) hebt gehad na een steek van een bij of wesp kom je mogelijk in aanmerking voor allergie immunotherapie. Deze behandeling richt zich op de oorzaak van de allergische reactie om zo de kans te verkleinen op een eventuele volgende heftige reactie⁹. Dat geldt ook als je na een steek last hebt van hevige zwelling en of netelroos (urticaria)⁶.

Bij allergie immunotherapie krijg je steeds een bepaalde hoeveelheid toegediend van het insectengif (allergeen) waar je allergisch voor bent. Hierdoor raakt je immuunsysteem er na verloop van tijd aan gewend^6,11. De behandeling duurt ongeveer drie jaar⁶.

Voor allergie immunotherapie heb je een verwijzing naar een specialist nodig van je huisarts. De behandeling is geschikt voor volwassenen. Of je kind ervoor in aanmerking komt, hangt onder meer af van de leeftijd en andere factoren.⁶ 

Medische hulp is meestal niet nodig. Het is normaal dat je een paar uur lang last hebt van pijn, jeuk en een rode bult. Bel wel naar de huisarts als de plek van de steek steeds groter wordt en als een arm of been opgezwollen is.

Bel direct 112 in de volgende situaties¹⁷:

• Je bent in je mond, tong, hals of keel gestoken.
• Je hebt eerder al een allergische reactie gehad na een wespen- of bijensteek.
• Je krijgt het benauwd.
• Je krijgt dikke oogleden of dikke lippen terwijl je ergens anders gestoken bent.
• Je krijgt huiduitslag of een dikke huid op een andere plaats dan waar je gestoken bent.
• Je bent duizelig of valt flauw.
• Je moet overgeven of hebt diarree.

Deze symptomen kunnen betekenen dat je een anafylactische reactie hebt. Dit kan levensbedreigend zijn^2,4 en moet altijd behandeld worden.

Anafylactische reacties komen vaker voor na bijensteken dan na wespensteken.⁴ De reactie kan al binnen een paar seconden of pas na een paar uur na de steek ontstaan. Let op deze klachten:^2,4,9

• Ogen, lippen en gezicht: jeuk en/of zwelling. Een metaalachtige smaak en/of jeuk in de mond.
• Huid: jeuk, warm en rood worden, netelroos, zwellingen.
• Maag-darmkanaal: overgeven, last van krampen en diarree
• Ademhaling: zwelling van de keel, benauwdheid, kortademigheid, hoesten, piepende ademhaling.
• Hart- en bloedvaten: zwakke pols, duizeligheid, bewusteloosheid, hartritmeverstoring (veel sneller of langzamer), een snelle bloeddrukdaling (in dit geval ziet men erg bleek).
• Zenuwstelsel: onrust, gevoel van angst, licht gevoel in het hoofd.

Bel direct 112 als je denkt dat jij, je kind of iemand anders een anafylactische reactie heeft!

Bij anafylaxie verwijden de bloedvaten. Een injectie met adrenaline zorgt ervoor dat de bloedvaten binnen 3 tot 5 minuten weer smaller worden. Daarom is adrenaline het belangrijkste medicijn bij anafylaxie.⁹ Je arts kan je een adrenalinepen voorschrijven die je altijd bij je draagt (twee stuks). In noodgevallen kun je (of iemand anders) dan altijd adrenaline toedienen. Dit wordt ook een auto-injector genoemd (auto betekent zelf/zelfstandig).

Zorg dat je altijd twee adrenalinepennen bij je hebt. Als de eerste injectie met adrenaline niet genoeg werkt, kun je na 5 of 10 minuten een tweede injectie toedienen. Ook kan de werking van de eerste injectie na een half uur wat minder worden. In zo’n geval is een tweede injectie toedienen ook nodig.

Leer je familieleden² hoe ze de adrenalinepen moeten gebruiken.

Na het gebruik van een adrenalinepen moet je altijd naar het ziekenhuis om te kijken hoe het met je gaat. Je krijgt daar ook een verdere behandeling.⁴ 
Het kan verstandig zijn om een medische armband te dragen of een medische ID kaart bij je te hebben waarop staat dat je allergisch bent voor wespen en/of bijen. Zo kun je in een noodsituatie sneller en beter geholpen worden.

Van de late lente tot de vroege herfst - de periode dat we graag in de tuin of op een terras zitten - zijn ook bijen en wespen volop actief.² Gelukkig zijn er een aantal dingen die je kunt doen om de kans op vervelend contact te verkleinen^2:

Laat die spray maar zitten

1. Middelen tegen vliegen, motten en muggen in huis helpen niet tegen stekende insecten als wespen en bijen.¹⁵
2. Een uitzondering is speciale wespenspray. Dit middel helpt alleen tegen wespen in afgesloten ruimtes.¹⁵

Kleed je verstandig

1. Bedek zoveel mogelijk huid. Voor zover de temperatuur het toelaat natuurlijk.
2. Draag neutrale kleuren. Vermijd zwarte kleding.¹⁵

Draag gesloten schoenen. Loop niet op blote voeten.

Draag geen sterke geuren

1. Met sterke parfums trek je al snel de aandacht van insecten. Als je weet dat je veel buiten gaat zijn, laat parfum dan achterwege.
2. Ook zeep, shampoo, deodorant en zonnebrand bevatten voor insecten aantrekkelijke geuren. Kies voor ongeparfumeerde varianten.

Deel je lunch niet

1. Eet je buiten? Bedek je eten, bijvoorbeeld met folie.
2. Drink niet uit een blikje. Wespen en bijen kruipen er graag in.
3. Laat etensresten niet staan en maak de tafel meteen schoon zodat er geen etensresten meer te vinden zijn.
4. Vermijd bananen¹⁶ en raap fruit dat uit de boom gevallen is meteen op (favoriet onder wespen!)¹⁵

Zoek de confrontatie niet op

1. Probeer een wesp, bij of hoornaar niet dood te slaan. Zeker wespen en hoornaars kunnen hier agressief op reageren.
2. Zit er een insect in je auto? Zet je auto aan de kant en draai het raam open.
3. Gebruik horren om te voorkomen dat wespen en andere insecten je huis komen bezichtigen.

Een beetje opletten, kan helpen om de kans op een onplezierige ontmoeting met een bij of wesp te voorkomen. Maar een garantie dat je niet gestoken wordt, is het zeker niet. De meeste mensen worden minstens een keer in hun leven gestoken.¹  Het direct koelen van de huid helpt gelukkig. Ook zijn er bij de supermarkt, apotheek en drogist allerlei middeltjes tegen pijn en jeuk verkrijgbaar. Tegen een wat heftigere zwelling helpen antihistaminica, ook deze middelen zijn zonder recept verkrijgbaar. Behoor je tot de groep die een heftige allergische reactie krijgt na een steek? Dan zul je altijd twee adrenalinepennen bij je moeten hebben. Een behandeling met allergie immunotherapie kan ook een behandeloptie zijn.⁶ Je hebt daarvoor een verwijzing van je huisarts nodig.

Laatste medische review op 01.08.2024